Учалынан найдите ошибку

Утверждаю

Директор МБОУ СОШ №1

_________И.Ф. Каримов

Приказ№___от__________

Контрольно—измерительные материалы

по башкирскому языку

4б,5в,7а,б,8а,9б классы

на 2018-2019 учебный год

Источник: М.Ғ. Усманова, З.М. Ғәбитова “Башҡорт теленән диктант һәм изложениелар

йыйынтығы” Өфө “Китап” 2009

Учитель: Байрамшина Миляуша Наиловна

Дюртюли — 2018

2

Раҫлайым

Мәктәп директоры

_____ Кәримов И.Ф.

_________ бойороҡ

_________________

4б,5в,7а,б,8а,9б кластар өсөн башҡорт (дәүләт) теленән

контроль— баһалау материалы

Диктант һәм изложение текстары алынған методик әсбаптарҙан:

М.Ғ. Усманова, З. М. Ғәбитова “Башҡорт теленән диктанттар һәм изложениелар

йыйынтығы”. Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең 5 — 11синыф

уҡытыусылары өсөн ҡулланма. Өфө: Китап, 2009.

Уҡытыусы: Байрамшина Миләүшә Наил ҡыҙы

Дүртөйлө — 2018

5

№3

Контроль күсереп яҙыу

Яҙғы каникулда.

Быйыл ҡыш бик һалҡын булды. Тик яҙғы каникулда ғына көндәр бер аҙ йылынды. Беҙ

бер аҙна ял иттек. Был ваҡытты бушҡа үткәрмәнек. Ҡар иреүен, йылғала боҙ китеүен,

ағастарҙың бөрөләнеүен күҙәттек. Башта ҡар аҡрын ирене. Төндә, иртәнсәк һәм кистәрен

һыуыҡ булды. Аҙаҡ туңдырмай башланы.

Каникул көндәрендә беҙҙең мәктәптең ике уҡыусыһы район үҙәгендә слетта булып

ҡайтты. Беҙ бергәләп кино ҡараныҡ, ата—әсәләргә концерт күрһәттек, китаптар

уҡыныҡ.Каникул күңелле үтте. Хәҙер яңы көс менән уҡый башланыҡ. Беҙ бөтәбеҙ ҙә

яҡшы уҡыйбыҙ.

№4

Контроль күсереп яҙыу

Джинсы

Джинсы – кизе—мамыҡ туҡыманан тегелгән тығыҙ салбар. Уны Леви уйлап табып, эш

кейеме итеп 1853 йылда беренсе тапҡыр донъяға сығарған. Тарихсыларҙың мәғлүмәттәре

буйынса, тағы ла итальян матростары ҡаты киндер салбар кейгән. Ул елкән тегеү өсөн

елкәнле флот туҡымаһы булған.

“Ыштан булһа, шундай булһын” — тип әйткән Дженес. Генуя ҡалаһында итальян һүҙенән

килеп сыҡҡан был исем. Унда елкән тегеү өсөн туҡыма етештергәндәр.

Шулай уҡ калын һәм ҡаты кизе—мамыҡтан яһалған туҡыманы Американың Техас

штатындағы көтөүселәр (ковбойҙар) кейгән. Һуңынан ул махсус эш кейеме булараҡ

ҡулланылған.

Ә хәҙер джинсы бөтә төр халыҡтың төп һәм модалы кейеменә әүерелде.

5в класс

№1

Контроль күсереп яҙыу

Иртән

Һоҡланғыс йәйге иртә. Ҡыҙарып сыҡҡан ҡояш нурҙарында, һарғылт йәшел төҫкә инеп,

әкрен генә томан күтәрелде. Күҙ яуын алып, үлән баштарында ысыҡ емелдәй, әйтерһең дә,

аяҡ аҫтына һанһыҙ ынйы бөртөктәре һипкәндәр. Тәбиғәт әкренләп йоҡонан уяна.

Ҡайҙалыр алыҫта һайыҫҡан шыҡырлағаны ишетелде. Уға яуап ҡайтарғандай, ике тапҡыр

кәкүк тә саҡырып ҡуйҙы.

Туғайҙан һандуғас йыры ишетелде. Шуны ғына көткәндәй, таллыҡта турғайҙар

сутырлаша башланы. Бар тереклеккә ҡыуаныс һәм өмөт биреп, яңы яҡты көн тыуҙы.

№2

Контроль күсереп яҙыу

Ҡурай моңо.

Ҡайҙандыр ҡурай моңо ишетелә. Моң йөрәктәргә үтеп инә. Ҡоштар ҙа, йәнлектәр ҙә,

йылғалар ҙа тынған. Ағастар әкрен генә тирбәлеп ойоп ултыра. Урман сәскәләре лә ошо

тәьҫиргә бирелгән. Улар хатта тын алыуҙан да туҡтаған кеүек.

Ә һеҙ, балалар, ҡурай моңон тыңлағанығыҙ бармы?

6

№3

Контроль диктант

Ғинуар.

Ғинуарҙа яңы йыл башлана. Ғинуар – беҙҙең Башҡортостанда иң һыуыҡ ай. Ыжғыр

буранлы көндәр күп була. Әсе ел һыҙғыра, төндәрен ул олой, ҡоторона.

Селдәр, ҡорҙар, һуйырҙар ҡалын ҡар аҫтына күмелгәндәр. Улар сатлама һыуыҡтарҙың

уҙғанын көтәләр. Тик һайыҫҡандар, турғайҙар ғына көслө һыуыҡтарҙа ла соҡсоналар.

Улар кеше йәшәгән урындарҙан аҙыҡ эҙләйҙәр. Ябалаҡ үткер күҙҙәре менән ҡар өҫтөн

күҙәтә. Ҡар аҫтындағы өңөнән сыҡҡан сысҡанды һағалай.

№4

Контроль күсереп яҙыу

Баҡсаһы һәм уның улдары.

Бөгөн уҡыусылар мәктәп баҡсаһында эшләнеләр. Балалар сейә, ҡарағат төптәрен

йомшарттылар. Улар кишер, сөгөлдөр түтәлдәрен утанылар. Мәктәп баҡсаһында мәк,

астра, ләлә сәскәләре үҫә. Сабир, Әнисә һәм Гөлйөҙөм һыу ташынылар. Гүзәл менән

Әлфиә түтәлдәргә һыу һиптеләр. Уҡыусылар тырышып эшләнеләр.

7а,б класс

№1

Контроль диктант

Янғантау.

Республикабыҙҙың Салауат районында Янғантау шифаханаһы урынлашҡан.

Унда ер аҫтынан бер туҡтауһыҙ эҫе пар һәм газ сығып ята. Тау 200 йылдан

ашыу ғалимдарҙың иғтибарын үҙенә йәлеп итә, ләкин әлегә тиклем уның сере

асылғаны юҡ.

Янғантау шифаханаһында быуын ауырыуҙарын дауалайҙар. Тау янында

Ҡорғаҙаҡ йылғаһы аға. Был шишмә ҡышын да туңмай. Ундағы һыуҙың

температураһы йыл әйләнәһенә 16—18 градус була. Һыуы шифалы: ашҡаҙан— эсәк

һәм бөйөр ауырыуҙарын дауалау өсөн ҡулланыла.

№2

Контроль күсереп яҙыу

Һаулыҡ.

Тәбиғәт косағында бер ҡурҡыныс булыуын иҫегеҙҙән сығармағыҙ, ул—талпан.

Талпандың ҡайһы берҙәре энцефалит йоҡтора. Әгәр ул тәнегеҙгә ҡаҙалып өлгөрһә,

ул урынға тәүҙә май йәки вазелин, йә кәрәсин, дегет, бензин һөртөгөҙ. 5—10 минуттан

бөжәк тонсоға башлағас, уны һаҡ ҡына тартып сығарығыҙ. Урынын спирт, одеколон йәки

йод менән эшкәртегеҙ.

Энцефалитты иҫкәртеү сараһын күрергә кәрәк. Вакцинаны ноябрь, декабрь

айҙарында уҡ поликлиникала яһатырға була.

7

№3

Контроль диктант

Ағиҙел.

Ағиҙел— республикабыҙҙың иң ҙур йылғаһы. Урал тауы итәгенән башланып,

ул Башҡортостан аша 1400 километр самаһы ер үтә һәм бик күп ваҡ йылғаларҙың

һыуын үҙенә йыя. Ағиҙел буйында Белорет, Күмертау, Мәләүез, Салауат,

Ишембай, Стәрлетамаҡ, Өфө, Бөрө ҡалалары теҙелгән.

Ағиҙелдә параходтар, теплоходтар, баржалар, катерҙар йөрөй. Йылғаның аҡ

тулҡындарына, бейек ҡаяларына һоҡланмаған кеше юҡ. Бына ниндәй ул йылғалар

әсәһе Ағиҙел!

№4

Контроль диктант

Үҙе сәскә, ә үҙе сәғәт

Батыр менән Гөлнәзирә урманға еләк йыйырға барҙы. Икеһе лә тырызын

тултырырға тырышты.

—Ҡайта һалайыҡ, ямғыр килә, — тине Батыр ҡапыл ғына.— Бына сәскәләргә ҡара әле:

бәпембә күҙҙәрен йомған, япраҡтары һәленеп төшкән, туҡранбаш башын эйгән.

Ысынлап та, тиҙҙән ҡойоп ямғыр яуа башланы.

—Сәскәләр барометр кеүек икән дә! – тине Гөлнәзирә, ағас аҫтына йәшенеп.

—Улай ғына тиһеңме, сәскәләргә ҡарап ваҡытты ла белеп була. Мәҫәлән, ҡыңғырау сәскә

таж япраҡтарын иртәнге етелә аса. Ябай ғына картуф сәскәһе лә – дөп—дөрөҫ сәғәт. Ул

теүәл етелә асыла ла көндөҙгө өстә йоҡлай башлай.

Ямғыр нисек тиҙ килгән булһа, шулай ашығып китеп барҙы. Гөлнәзирә менән

Батыр ҡайтырға сыҡты. Йәһәтерәк картуф сәскәһен ҡарарға ине: сәғәт нисә икән?

8а класс

Контроль диктант

№1

Ысын дуҫлыҡ

Ҡоштар ҙа оҙон ҡышҡа ныҡлап әҙерләнә. Бүрекле беснәкте генә алайыҡ.

Ҡуңыҙ, үрмәксе, бойҙай, еләк – бөтәһен дә йыя. Тик уның аҙык—түлек туплау өсөн махсус

һаҡлағысы юҡ. Ләкин ҡош аптырап ҡалмай. Һәр ағас һайын ярыҡ— бына һиңә меңәрләгән

“келәт”.Бүрекле беснәк тапҡан һәр нәмәһен шунда йәшерә бара.

Бүрекле беснәктәр бер—береһе менән бик дуҫ. Йыйған ризыҡтарын

бергәләп ашай улар. Аҙыҡ туплаған ағасты билдәләп тормайҙар. Кемдекен табып ашаһаң

да ярай, тип уйлайҙарҙыр, күрәһең. Берәү бөтәһе өсөн тырыша, бөтәһе берәү өсөн көс түгә.

Контроль тест

Тест 1. Выберите существительные, образующие множественное число с аффиксами –дар

/ —дәр:

1) көн6) ауыл

2) иртә7) туған

3) урман8) уҡыусы

4) малай9) төн

5) утын10) өҫтәл

Тест 2. Найдите ошибку:

1) балалар6) киаптар

2) ҡыҙҙар7) сәғәттәр

3) малайҙар8) тараҡтар

4) ауыллар9) әбейҙәр

8

5) өйҙәр10) ҡуяндар

Тест 3. Найдите лишние числительные:

1) ун6) алтмыш

2) егерме7) етмеш

3) утыҙ8) һигеҙ

4) ҡырҡ9) туҡһан

5) илле10) мең

Тест 4. Найдите неправильное словосочетание:

1) егерме ҡыҙ6) ике йөҙ мәктәп

2) өс малай7) етмеш алты көн

3) утыҙ биш китап8) ун балалар

4) һигеҙ өй9) ҡырҡ аҙна

5) йөҙ илле дәфтәр10) илле ҡала

Тест 5. Найдите ошибку:

1) әсәйҙең6) бабайҙың

2) атайҙың7) өләсәйең

3) ағайҙың8) малайҙың

4) апайҙың9) ҡыҙҙың

5) әбейҙең10) егеттең

Тест 6. Найдите ошибку:

1) Учалынан 6) Салауаттан

2) Мәскәүҙән7) Силәбенән

3) Бөрөнән8) Мәләүездән

4) Өфөнән9) Ырымбурҙан

5) Нефтекамадан10) Сибайҙан

Тест 7. Найдите ошибку:

1) мәктәпкә6) һатыусыға

2) ауылға7) шағирға

3) ҡалаға8) өйгә

4) китапҡа9) классҡа

5) уҡыусыға10) урманға

Тест 8. Найдите ошибку:

1) ағайым6) инәйем

2) һеңлем 7) әсәйем

3) апайым күршем

4) ҡыҙым9) атайым

5) улымым10) олатайым

Тест 9. Найдите ошибку:1) балаларҙа6) ҡалаларҙа

2) ауылдарҙа7) уҡыусыларҙа

3) ҡаҙҙарҙа8) бүлмәләрҙа

4) мәктәптәрҙә9) урмандарҙа

5) болондарҙа10) магазиндарҙа

Тест 10. Найдите ошибку:

1) ағаһы4) әсәһе

2) атаһы5) ҡыҙыһы

3) апаһы6) уҡытыусыһы

Тест 11. Найдите правильный перевод:

Его (ее) брат учится в школе.

1)Ҡустыһы мәктәптә уҡый.

2)Әсәһе мәктәптә эшләй.

3)Ҡустың мәктәптә уҡый.

4)Ағаһы мәктәптә эшләй.

9

5)Уның ҡустыһы мәктәптә уҡый.

Тест 12. Найдите неправильно написанное слово:

1) мәктәп6) әсәй

2) сәғәт7) болотлы

3) бала8) ямғыр

4) уҡыусы9) ҡояш

5) уҡытыусы10) бесәй

Тест 13. Найдите неправильный ответ на вопрос:

Хәлдәр нисек?

1) ярайһы6) насар

2) уртаса7) яҡшы

3) хөрт8) шәп

4) һәйбәт9) шәптән түгел

5) мөмкин10) бара

Тест 14. Найдите неправильное предложение:

1)Дүшәмбелә мин һигеҙҙә ҡайттым.

2)Кисә Булат беҙгә килде

3)Йомала ул мәсеткә килде.

4)Кисә мин һуңға киләм.

5)Бөгөн улар театрға баралар.

6)Иртәгә улар беҙгә ҡунаҡҡа киләләр.

Тест 15. К данному ответу найдите правильный вопрос:

Мин эшкә автобус менән барҙым.

1)Һин эшкә кем менән барҙың?

2)Һин эшкә нимә менән барҙың?

3)Һин эшкә ҡасан барҙың?

4)Һин эшкә нисәлә барҙың?

Тест 16. Выберите подходящий глагол:

Беҙ театрҙан 19 сәғәттә …

1) килдек3) киттек

2) барҙыҡ4) ҡайттыҡ

Тест 17 Найдите лишнее слово:

1)мин6) беҙ

2) ул7) ҡайҙа

3)улар8) кем

4) һин9) был

5) һеҙ10) бел

Тест 18. Найдите ошибку:

1)Башҡортостандың Президенты

2)Өфөнөң гербы

3)Республиканың картаһы

4)Ҡаланың исеме

5)С.Юлаевтың һәйкәле

6)Ағиҙел һыуы

7)Өфөнөң урамы

8)Башҡортостандың халҡы

9)Айһылыуҙың күлдәке

10)Азаматтың яуабы

Тест 19. Найдите правильный перевод:

Мама и папа ушли на работу.

1)Әсәй һәм атайҙар эшкә киттеләр.

10

2)Әсәй менән атай эшкә киттеләр.

3)Әсәй һәм атай эшкә киттеләр.

4)Әсәй, атай эшкә киттеләр.

Тест 20. Найдите неправильное словосочетание:

1) тәмле аш6) йылы тараҡ

2) баллы сәй7) тоҙло балыҡ

3) тоҙло ит8) оялсан малай

4) матур мәктәп9) ҙур ҡала

5) һалҡын һыу10) әсе борос

Тест 21. Постройте правильное предложение:

1)Барҙы, ул, менән, әсәһе, баҙарға.

2)Менән, мин, килдем, ҡалаға, поезд.

3)Мәктәптә, Алһыу, уҡыны, өсөнсө.

4)Һалҡын, ине, кисәге, көн.

5)Эштән, апайым, яртыла, ҡайтты, алтынсы.

6)Килде, ауылдан, беҙгә, ҡунаҡ.

7)Дуҫы, Рәшиттең, китте, Мәскәүгә.

8)Атайымдың, эшләне, әсәһе, мәктәптә.

9)Ләкин, юҡ, болотло, ямғыр, бөгөн, көн.

10)Көнө, дуҫымдың, тыуған, мартта, беренсе.

Тест 22. Раскройте скобки:

1)Йәкшәмбелә беҙгә туғандар (приехали).

2)Бөгөн беҙ тәмле аш (сварили).

3)Дүшәмбелә мин сәғәт етелә (вернулся).

4)Шишәмбелә һин дүртенсе яртыла (пришел).

5)Йомала беҙ мәсеткә (ходили).

6)Кисә улар бутҡа (ели).

7)Мин кассаға ҡырҡ өс һум (заплатил).

8)Ул лимон менән сәй (пил).

9)Беҙ өйгә яңы мендәрҙәр (купили).

10)Атайым машина менән ауылға (ездил).

Тест 23. Выберите слова, относящиеся к теме “Искусство”:

1)күргәҙмә6) тамашасы

2)көй7) сәхнә

3)нәшриәт8) шиғыр

4)шиғриәт9) шағир

5)рәссам10) балет

Тест 24. Найдите правильный ответ:

Фәриҙә Ҡудашева кем ул?

1)тәржемәсе4) мөхәррир

2)бейеүсе5) шағир

3)йырсы6) ғалим

Тест 25. Найдите правильный ответ:

Башҡорт дәүләт академия драма театры кем исемен йөрөтә?

1)Шәйехзада Бабич

2)Арыҫлан Мөбәрәков

3)Мәжит Ғафури

4)Мостай Кәрим

5)Салауат Юлаев

11

Контроль диктант

№3

“Ай Уралым, Уралым”

Ғәжәп тауҙар теҙмәһе ул Урал. Уның ҙурлығын, оҙонлоғон тасуирлап, былай тип яҙған

башҡорт халыҡ шағиры Рәшит Ниғмәти: “Үҙе Боҙ диңгеҙенең һыуын эсә, ә ҡойроғо

ҡойона Аралда”. Эйе, ысынлап та, уның бер осо Төньяҡ Боҙло Океанға етеп торһа,

көньяғы Ырымбур далалары һәм Ҡаҙағстанға барып сыға.

Мәғрур Урал буйҙарында бик боронғо замандарҙан алып башҡорт халҡы йәшәгән.

Ошо тауҙарға һоҡланып, ул “Урал батыр”, “Аҡбуҙат” эпостарын, бик күп йырҙар, әкиәттәр

ижад иткән.

“Урал” атамаһы башҡорт теленән алынған. Урал образы башҡорттарҙың Тыуған ил

символы булып һанала.

9б класс

Контроль диктант

№1

Исем серҙәре.

Кешенең исеме менән холҡо,яҙмышы араһында ниндәйҙер бәйләнеш барлығын

боронғолар һиҙемләгән. Кешенең исеме уның үҙе тураһында күп нәмәләр һөйләй икән.

Кешенең исемен үҙгәртеп, уның яҙмышын да үҙгәртергә була, тигән ҡараш бар.

Мәҫәлән, римдар, яҙмыштары ниндәйҙер икенсе боролош алһын өсөн, исемдәрен баш

түбән әйләндерелгән хәрефтәр менән яҙгандар.

Чикаго табиптары раҫлауынса, исемдең кеше тормошона йоғонтоһо бик ҙур. Әгәр

ул көлкөлө икән, кешенең бәләкәйҙән үк ҡаршы тороу позицияһына ҡуя. Бала үҙенә

һәйбәт мөнәсәбәт өсөн көрәшергә тейеш була, һәм был уның холҡонда, психикаһында

сағылыш таба. Инглиз терапевы Т. Уэстон билдәләүенсә, сәйер исемле кешеләр төрлө

психик кәмселектәрҙән башҡаларға ҡарағанда йышыраҡ яфаланалар.

Контроль диктант

№2

“Ҡыш”

Ҡарағайлыға ҡыш ҡапыл килде. Кис ваҡ ҡына ямғыр яуып торҙо. Ел һалҡын түгел ине.

Төндә һыуытып ебәрҙе. Дымлы ер өҫтө шаҡырлап туңды. Төньяҡтан һалҡын ел иҫте.

Ул көсәйҙе, ас бүре кеүек олоно.

Таң алдынан буран күтәрелде. Ер менән күк бергә тоташҡандай булды. Хатта күрше

йорттарҙы ла күрерлек түгел ине.

Кешеләр аптырап ҡалды. Ярты метрҙан артыҡ ҡар яуған, һырындылар өйөлгән. Бына

шулай ҡыш башланды.

Контроль диктант

№3

Тыуған төйәк

Июнь— йылдың иң матур айы. Болон, туғайҙар гөрләп сәскә ата. Был айҙа Өфө

ҡалаһына яҡын аҡландарҙа 40—тан ашыу сәскә төрөн күрергә мөмкин.

Йылға, күлдә өҫтөн ап—ак һәм һап—һары томбойоҡ сәскәләре ҡаплай.

Май, июнь – ҡоштарҙың бала сығарыу ваҡыты. Улар балаларына ашарға ташып

бер була. Мәҫәлән, бәләкәй генә себен сәпсеге тәүлегенә 560 тапҡыр осоп, аҙык килтерә.

Июндә күбәләктәр оса. Бал ҡорто күс айыра.

Июнь — тәүге еләктәр айы. Иң тәүҙә ҡайын еләге бешә.

22 июнь – йыл эсендә иң оҙон көн һәм иң ҡыҫҡа төн. Бер нисә көн шулай тиғеҙ тора,

шунан йәйге көн ҡыҫҡара башлай

Ответ:

Теплий: а) хороший б) насар в) красивий г) теплий 2. Знайдіть правильний переклад речення: Моя мама працює в школі. а) Есей працює в школі. (б) Моя бабуся працює в школі. в) Моя бабуся працює в школі. 3. Знайдіть правильну відповідь на відповідь: Так! а) Так! (б) Повеселіться! в) Гарний шлях! г) Обов’язково їжте! 4. Знайдіть неправильне речення: а) Я йду в театр. (b) Ідіть до театру Хін. в) Він пішов у театр. г) Ми йдемо в театр. д) Ідіть до театру. д) Вони ходять у театр. 5. Знайдіть помилку: а) дев’яту б) сороку в) десяту г) шістдесяту г) шосту д) дев’яту 6. Знайдіть правильний переклад речення: Сьогодні тепло, але сонця немає. (а) Сьогодні дощово, але сонця немає. (б) Сьогодні немає тепла і сонця. в) Сьогодні жодного сонця. г) Сьогодні тепло, але сонця немає. 7. Знайдіть антонім слова: Вранці а) вдень б) виріжте в) вночі г) взимку 8. Знайдіть синонім слова: Добрий а) смачний б) солоний в) солодкий г) чудовий г) прохолодний 9. Вставте пропущене дієслово у речення: Здоровий Книга з історії Башкирії…. а) платити б) вчитися в) їсти г) лікувати 10. Знайди правильний переклад речення: Ми одружуємося лише тоді, коли ми начальники. а) Ми розуміємо в Башкирі. б) Ми розмовляємо башкиром. в) Ми слухаємо лише Башкіра. г) Ми говоримо лише по-башкирськи.

Объяснение: